در طب سنتی ایران، خواص و مضرات گیاهان به طور مفصل، مورد بررسی قرار گرفته است. انار، یکی از گیاهانی است که در طب ایرانی به آن توجه ویژه‌ای شده و در درمان، پیشگیری و کنترل بسیاری از بیماری‌ها تجویز می‌شود. در این مقاله به تحلیل خواص بخش‌های مختلف انار بر روی اعضای مختلف بدن از دیدگاه طب سنتی و مقایسه آن با یافته‌های طب مدرن می‌پردازیم.

انار (به عربی رمّان)، ميـوه اي بـا نـام گيـاه شناسی Punica granatum از تيره punicaceae می باشد. در زبان لاتـين باسـتان pumum بـه معنـای سـيب و granatum بـه معنی پـر هسـته می باشد، بنابراين Punica granatum یعنی سيب پر هسته.

منشأ انار به تمدن ایران برمی‌گردد. پس از آن، به تدریج از منطقه مدیترانه تا شمال هند گسترش یافته است. این میوه در اواخر قرن نوزدهم به آمریکا وارد شد و امروزه در کشورهای مختلف کشت می‌شود. ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده انار در جهان است و هند در رتبه دوم قرار دارد. انار درخت کوچکی است به ارتفاع حداکثر 6 متر و در مناطق نیمه گرمسیری رشد می‌کند.

ميوه انار، كروى شـكل می باشد و پوسـت آن ضـخيم و قرمز رنگ است. داخل آن تعداد زيادى دانه سخت وجود دارد كه اطـراف هـر دانه را پوششی آبدار و شيرين يا ترش و شيرين به رنگ قرمز شفاف شيشه اى، فرا گرفته است. اين دانه ها و پوشش آبدار اطراف آنها، قسمت خوراکی انار را بـه عنـوان ميـوه تشـكيل مـى دهـند.

خواص انار

انار در طب ایرانی به عنوان گیاهی شناخته می‌شود که تمامی اجزای آن از جمله گل، میوه، ساقه، برگ و ریشه دارای خاصیت بارز قبض هستند. این خاصیت در انواع مختلف انار، اعم از ترش، شیرین و ملس، وجود دارد. بر اساس اصول طب ایرانی، هر ماده‌ای که خاصیت قبض داشته باشد، به تقویت اعضای بدن کمک می‌کند و علاوه بر بهبود عملکرد آن‌ها، از ورود سموم به آن‌ها نیز جلوگیری می‌کند.

بنابراین، انار در تقویت معده و کبد، جلوگیری از خونریزی، بهبود زخم‌ها، پیشگیری از سردردهای میگرنی، بهبود بیماری‌های گوش، حلق و بینی، کاهش ترشحات پشت حلق، مؤثر است و همچنین دارای اثرات ضد آلرژی، ضد میکروبی، ضد بیماری‌های قلبی و عروقی، ضد سرطانی و ضد التهابی می باشد. همچنین، انار در کنترل دیابت و درمان برخی مشکلات پوستی نیز مؤثر می‌باشد.

با توجه به تجربیات چند صد ساله و دستاوردهای علمی امروز، انار می‌تواند به تنهایی یا به عنوان مکمل در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

قسمت‌های مختلف این گیاه، از میوه و گل گرفته تا پوست میوه، پوست درخت و ریشه آن، دارای کاربردهای درمانی هستند که در تحقیقات جدید توجه زیادی به آن‌ها شده است. در کتب معتبر طب سنتی ایران، به زيبایی و ظرافت، خواص بخش های مختلـف اين گياه، بيان شده است.

با توجه به اینکه تولید این میوه در ایران، زياد است و همچنین از جمله میوه‌هایی است که در قرآن به آن اشاره شده است. از سوی دیگر در طب سنتی ایران تأکید زیادی به درمان با غذا قبل از درمان با دارو شده است، انار نیز به عنوان یک غذای دارویی شناخته می‌شود. بنابراین، ضروری است که مطالب حکیمان طب سنتی درباره انار جمع‌ آوری شود تا شاید زمینه‌ ساز پژوهش‌های جدید در این حوزه گردد.

برای مطالعه بیشتر در زمینه خواص انار به مقاله مرتبط رجوع کنید.

انار در طب سنتی

ویژگی‌ درخت انار: درخت انار دارای ریشه‌های ضخیم و شاخه‌هایی است که در ابتدا راست هستند، اما هرچه رشد مي كنند و ضخيم تر مي شوند، به صورت پیچ‌ خورده و مجعد در می‌آیند و بر روی آن‌ها گره‌هایی ايجاد می شود. پوست ریشه و شاخه‌ها، سخت و محکم است و قابلیت جدا شدن به صورت ورقه‌ای را دارد.

به این حالت در طب سنتی “تقشر” گفته می‌شود. برگ‌ این درخت كشـيده است و در تمام طول سال می‌ریزد و گل‌ آن قرمز رنگ می باشد. این درخت در زمین‌های سنگلاخ، ثمر بهتری می دهد.

انواع انار

انار از لحاظ رستنگاه به دو دسته‌ی بری و بُستانی تقسیم می‌شود و از نظر طعم نیز به سه گروه مختلف تقسیم‌ می شود. نوع اول، انار شیرین (املسی) است که دارای طبعی سرد و معتدل و تر می‌باشد. نوع دوم، انار ترش و شیرین یا میخوش است که در سردی و تری مائل باعتدال است. (در زبان عربی بـه آن اللفان هم می گويند.) نوع سوم انار ترش (به عربی حـامض) اسـت كـه سـرد و خشك می باشد.

خواص انار در طب سنتی

تمام قسمت های انار، خاصیت جمع‌ کنندگی (قبض) دارند. هرچه انار ترش‌تر باشد، این خاصیت، بیشتر خواهد بود. دانه‌های انار دارای خاصیت قبض و خشک‌کنندگی بیشتری هستند. این دو خاصیت در پوست انار بیشتر از دانه‌های آن و در گل انار بیشتر از پوست انار وجود دارد. نکته مهم این است که اگر آب انار را بگیریم، تفاله آن بیشترین خاصیت قبض را خواهد داشت.

حکمای طب سنتی بر این باورند که زمانی که ماده‌ای با طبیعت سرد و دارای خاصیت قبض با یکی از اعضای بدن تماس پیدا کند، اجزای آن عضو را به هم نزدیک کرده و مانع ریزش مواد و تجمع آن‌ها در عضو می‌شود. در نتیجه، این امر مانع از گسترش ورم می‌شود. این ویژگی به‌ویژه در انار ترش، مشهود است و به دلیل طعم ترش آن، قدرت نفوذ خوبی نیز دارد.

انار شیرین به دلیل گرمایی که در طبيعت خود دارد، خاصیت تحلیل‌ برندگی و بازکنندگی دارد. همچنین به مجاری داخلی بدن، نرمی و لطافت می‌بخشد.

به دلیل نسبت بالای آب به تفاله انار، مقدار کمی خون از آن تولید می‌شود و در اصطلاح قدیم به آن “قلیل الغذاء” گفته می‌شود. همچنین، انار شیرین نسبت به انار ترش دارای ارزش غذایی بیشتری است. بنابراین، انار شیرین، رطوبت بیشتری به بدن می‌بخشد.

تاثیر مصرف انار بر بدن انسان

با مصرف انار در معده به واسطه هضم آن بخاراتی تولید می‌شود که اگر در خوردن انار افراط شود، می‌تواند منجر به سنگینی سر شود و برای اعصاب، به ویژه اعصاب بینایی، مضر خواهد بود.

رب انار به دلیل اینکه با حرارت آب خود را از دست داده و منعقد شده است، پس بخار کمتری تولید کرده و احتمال سردرد را کاهش می‌دهد. همچنین شربت انار که با شکر و عسل قوام آمده نیز همین خاصیت را دارد، اما رب انار مفيدتر است.

در طب جدید نیز انار کاربردهای متعددی در درمان بیماری‌های مغز و اعصاب دارد. یکی از این کاربردها، درمان بیماری آلزایمر است. داروهای آنتی‌کولین استرازها، داروهای رايـج طـب جديـد برای درمان آلزایمر می‌باشند، در مواد استخراج شده از انار خاصیت ضدکولین استراز نیز شناسایی شده است که می‌تواند در درمان آلزایمر بسیار مؤثر باشد. همچنین، انار می‌تواند در پیشگیری از آسیب مغزی ایسکمی هیپوکسی در نوزادان نیز مفید باشد.

علاوه بر این موارد، اگر آب انار ترش را با عسل حرارت  داده و به قوام آورند، برای درمان انواع زخم‌های دهان (مانند زخم‌های بدخیم) مفید است و به تقویت دندان‌ها و جلوگیری از خونریزی لثه کمک می‌کند. همچنین، جویدن دانه‌های انار نیز خواص مشابهی دارد.