در این مقاله قصد داریم در مورد نمک ید دار و فواید استفاده از آن برای بدن بپردازیم.

نمک تصفیه شده ید دار

نمک (سدیم کلراید)

كلرور سديم (تركیب كلر و سديم) که به طور کلی به آن نمک گفته می شود، به صورت بلورهای سفید مكعبی شكل با دانه های بسیار ريز در طبیعت وجود دارد. نمك طعام، محصولی است متبلور، شورمزه و بدون بو كه عمدتا “از كلرور سديم” تشكیل شده است. در هر روز، حدودا به مقدار 5-3 گرم نمك (نصف قاشق مرباخوری) مورد نیاز است. (هر قاشق چای خوری نمك، حدود 2300 میلی گرم سديم دارد.)

نقش نمک در بدن

نمك، يكی از مواد مورد نیاز برای سوخت و ساز مواد غذايی در بدن، انتقال پیام های عصبی و كاركرد صحیح عضلات می باشد. بدن به مقدار محدودی نمک نیاز دارد و مصرف آن باید متعادل باشد. به طور مثال، می توان املاح از دست رفته بدن را هنگام اسهال و استفراغ و يا فعالیت شديد بدنی و در هوای گرم با مصرف كمی نمك، جبران كرد.

انواع نمک

1- نمک تصفیه شده ید دار

در سال های اخیر، وزارت بهداشت به منظور كاهش شیوع گواتر و اختلالات ناشی از كمبود يد، سیاست افزودن يد به نمك های خوراكی را در پیش گرفته است. در حال حاضر، كلیه كارخانجات تولید كننده موظفند، يد را به میزان توصیه شده وزارت بهداشت به نمك های خوراكی، اضافه كنند. زيرا تنها راه رساندن يد به بدن برای انجام اعمال حیاتی كه وابسته به اين ريز مغذی است، استفاده از نمك يددار تصفیه شده می باشد.

عدم وجود يد كافی در بدن با عوارض بیشماری از جمله گواتر، ناهنجاری های مادرزادی، افزايش سقط، هیپوتیروئیدی مادرزادی، کر و لالی مادرزادی و كاهش بهره هوشی، همراه می باشد. به همين دلیل، وزارت بهداشت، بر مصرف نمك يددار تصفیه شده كه می تواند يد مورد نیاز را به بدن برساند، تاكید زیادی می كند.

نمك تصفیه شده يد دار، مشمول دريافت پروانه های بهداشتی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، تاريخ تولید و انقضا و استاندارد اجباری می باشد. اين گونه نمك های تصفیه شده يددار، فاقد فلزات سنگین شامل سرب، ارسنیك و … (عوامل ايجاد كننده سرطان) و ناخالصی های محلول مانند گچ و … می باشد كه به دلیل سفید بودن، غیر قابل جداسازی هستند. از طرفی، میزان محاسبه شده يد در نمك تصفیه شده باعث پیشگیری از بیماری گواتر و به دنبال آن باعث پیشگیری از عقب ماندگی جسمی و ذهنی، سقط جنین و … خواهد شد.

2- نمك دريا:

نمك دريا، نمكی تصفیه نشده و دارای انواع ناخالصی ها از جمله فلزات سنگین است كه خطر سرطانزايی آنها به اثبات رسیده است. علاوه بر داشتن ناخالصی، نمك دريا دارای میزان كمی يد و يا حتی فاقد يد است كه نیاز روزانه بدن به يد را تامین نمی كند.

نمك دريا، املاح ديگر مانند منیزيم و كلسیم را تامین نمی كند. زيرا در مقدار نمكی که بايد مصرف شود (كمتر از 5 گرم در روز) مقدار كلسیم و منیزيمی كه به بدن می رسد، بسیار ناچیز است كه این مسئله کاملا قابل چشم پوشی است. علاوه بر این، اين املاح را می توان از ساير منابع غذايی دريافت كرد و با مصرف نمك يددار تصفیه شده (البته به مقداركم) هدف اين است كه يد كافی به بدن افراد برسد.

در زمینه نمك دريا در فضای مجازی، تبلیغات گسترده ای انجام می شود که بر خلاف سیاست های وزارت بهداشت بوده كه متولی سلامت مردم كشور است و طبعا افرادی كه سعی در ترويج مصرف نمك دريا بین مردم دارند، نه تنها سلامت مردم را به خطر انداخته، بلكه موجب بسیاری از مشكلات و پیامدها خواهند بود.

در نتیجه، نمك دريا را در صورتی می توان به صورت خوراكی مصرف کرد كه در قالب استانداردهای موجود، حاوی يد كافی، مجوز تولید و پروانه ساخت از وزارت بهداشت باشد.

3- سنگ نمک

نمك از معدن های سنگ نمك با حفر زمین توسط ماشین ها و سپس انفجار و خرد كردن سنگ های نمك به دست می آيد. بیشترين مصرف اين نوع نمك برای يخ زدايی است و برای مصرف نمی باشد.

4- نمک صورتی هیمالیا

«نمك صورتی هیمالیا» (Salt Pink Himalayan) حاوی مقادير كمی آهن اكسید با تركیب اصلی NaCl است. منابع اصلی اين نمك در پنجاب كشور پاكستان است. این نوع نمک، طعمی سبكتر و شیرين تر از نمك معمولی دارد.

همچنین بیشتر در غذاهای سرخ كردنی و فروشویی سبزيجات استفاده می شود. نمك های آبی و بنفش نیز در بازار وجود دارد كه كه اين رنگها به دلیل وجود برخی عناصر است كه موجب ايجاد رنگ در نمك می شود. بايد به این نکته توجه داشت که اين نوع نمك ها تصفیه نشده و فاقد يد كافی هستند و مصرف آنها موجب آسیب به كلیه و كبد انسان می شود.

اهمیت ید برای بدن انسان

اهمیت ید برای بدن انسان، بسیار قابل توجه است. يد، عنصری اساسی برای تولید هورمون های تیروئید و رشد و نمو مغز انسان است. كمبود آن، يك مشکل قديمی برای بشر بوده و يكی از شايع ترين علل قابل پیشگیری آسیب مغزی در دنیای امروزی است. كمبود يد در رژيم غذايی انسان، منجر به عوارض مختلفی می شود كه به مجموعه آنها اختلالات ناشی از كمبود يد، می گويند. اين اختلالات ممكن است از بزرگی غده تیروئید (گواتر) تا عقب ماندگی فیزيكی و ذهنی (كرتنیسم) را در بربگیرند.

قديمی ترين و موثرترين روش، جهت پیشگیری از اختلال های ناشی از كمبود يد، استفاده از نمک ید دار است. یکی از مزایای نمک ید دار آن است كه صرف نظر از وضعیت اقتصادی و اجتماعی، توسط تمام اقشار جامعه و در تمام فصول سال تقريبا به يك نسبت، مورد استفاده قرار می گیرد. كشور های اروپايی و آمريكای شمالی از دهها سال قبل با افزودن يد به نمك و مواد غذايی ديگر، به طور مؤثری از عوارض ناشی از کمبود ید در جوامع خود، جلوگیری کرده‌اند.

امروزه تمام كشورهای دنیا از نمک ید دار تصفیه شده استفاده می كنند. فرآیند يد دار كردن نمك در ايران از اواخر دهه 1370 شروع شد و در طی سه دهه، مصرف عمومی نمك يد دار توسط خانوارهای ايرانی، مشکل كمبود يد در ايران را تحت كنترل قرار داده است.

علاوه بر این، طی نزديك به يك قرن استفاده از نمک ید دار تصفیه شده در كشورهای مختلف دنیا و همچنین طی سی سال اخیر در ايران، هیچ گونه عارضه جانبی ناشی از این نمک، شده گزارش نشده است. همچنین یا توجه به اينكه ممنوعیت مصرف نمك تصفیه نشده در تقريبا تمامی كشور های جهان، گزارشی از عوارض آن در دست نیست.

برای مطالعه بیشتر در زمینه خواص نمک ید دار و اهمیت مصرف آن، به مقاله مرتبط رجوع کنید.

عوارض مصرف زیاد نمک

در صورتی كه مصرف نمك به میزان مناسبی باشد، كلیه ها سالم و عملكرد درستی داشته باشند، نمك مورد نیاز بدن تامین می شود. اما مصرف بیش از حد نمك، غذاهای شور و يا اختلال در عملكرد كلیه ها يا سیستم های مرتبط با دفع در بدن، می‌تواند منجر به تجمع آب در بدن و در نتیجه تورم در قسمت هايی از بدن شود. مصرف زياد نمك و غذاهای شور، از عوامل موثر بر افزايش فشار خون و بروز بیماری های قلبی – عروقی می باشند به ويژه در افرادی كه سابقه اين بیماری ها را در خود يا خانواده دارند.

تحقیقات نشان داده است كه مصرف زياد نمك، علاوه بر افزايش فشار خون، می‌تواند اثرات مضری مانند سكته قلبی، پوكی استخوان، سرطان معده، آسم و … نیز بر سلامت داشته باشد.

مصرف زياد نمك، باعث افزايش احتباس مايعات در بدن می شود. با كاهش مصرف نمك، حدود 2 لیتر از مايعات بدن (معادل 2 كیلوگرم از وزن بدن) كاهش می یابد. در بسیاری از زنان كه دچار ورم قوزک پا و تنگی انگشتر در دست هایشان هستند، كاهش مصرف نمك در رژیم غذایی، به‌ طور قابل توجهی، ورم بدن را كاهش می دهد.

با توجه به موارد بیان شده، می توان مضرات مصرف زياد نمك را به شرح زير خالصه كرد:

• مهمترين عامل افزايش فشار خون، مصرف بیش از حد نمک می باشد. امروزه با توجه به شیوع بالای بیماری های قلبی، عروقی و فشار خون، مصرف زياد نمك به عنوان يكی از مهم ترين عوامل اين بیماری ها شناخته شده است.

• دريافت زياد نمك و سديم، به همراه مصرف غذا و تنقلات شور و پرنمك، باعث کاهش بازجذب كلسیم از كلیه می شود. در نهایت، دفع ادرار را افزايش می دهد كه یک عامل مهم در كاهش تراكم استخوانی و پوكی استخوان است (نمك، مانعی بزرگ برای داشتن اسكلت محكم است)

تحقیقات نشان می دهد که مصرف مواد غذايی شور، احتمال ابتلا به سرطان معده در جامعه افزايش می یابد. در حقیقت، مصرف زیاد نمك، مخاط معده را تخريب کرده که اين مسئله، افزايش خطر ابتلا به سرطان معده را در پی دارد. سرطان معده، دومین سرطان كشنده در ژاپن می باشد زيرا در اين كشور، مصرف غذاهای شور و دودی، رايج است.

مصرف نمک زیاد باعث چه بیماری هایی می شود؟

بیماری های قلبی عروقی، علت اصلی يك سوم موارد مرگ و میر ناشی از بیماری های مزمن و علت اصلی مرگ در افراد بالای 30 سال و دومین عامل مرگ در افراد 15-59 سال می باشد.

بیماری های قلبی عروقی، به عنوان اصلی ترين علت مرگ و میر در جهان شناخته می‌شوند. از طرفی حدود 80 درصد مرگ و میرها در بیماری های قلبی-عروقی به علت فشار بالای خون، مصرف سیگار و كلسترول بالا می باشد. در حقیقت، فشار خون بالا، مهم ترين علت مستقیم در مرگ و میر در كل دنیا شناخته می‌شود. نمك (سديم) عامل اصلی فشار خون بالا می باشد. فشار خون به تنهايی باعث حدود 50 درصد از بیماری های قلبی عروقی در سراسر جهان است.

به طور کلی، 10 تا 30 درصد از بزرگسالان تقريباً در تمامی كشورها از فشار خون بالا رنج می برند. اما 50 تا 60 درصد ديگر اگر فشار خون پايین تری داشته باشند، از سلامت بهتری برخوردار خواهند بود. حتي كاهش جزئی فشار خون می‌تواند خطر حمله قلبی و سكته را برای اين “اكثريت خاموش” كاهش بدهد.

یکی از اصول خوردن و آشامیدن از دیدگاه طب سنتی نیز خوردن غذاهای کم نمک می باشد.

براساس برآوردهای موجود، میزان دريافت روزانه نمك در كشور 10-15 گرم (2 برابر مقادير توصیه شده سازمان جهانی بهداشت، 5 گرم در روز) می باشد.

کاهش مصرف سدیم یکی از مؤثرترین و اقتصادی‌ترین راهکارها برای بهبود سلامت و کاهش بار بیماری‌های غیرواگیر است. به ازای هر 1 دلار آمریکا که در افزایش مداخلات کاهش سدیم سرمایه‌گذاری شود، حداقل 12 دلار آمریکا بازگشت خواهد داشت.

در کشورهای توسعه‌ یافته، بیش از 80% از نمک مصرفی به صورت نمک‌های پنهان در مواد غذایی وجود دارد، اما در کشور ما، با توجه به الگوی مصرف مواد غذایی، بیشترین منبع نمک از غذاهای خانگی تأمین می‌شود. با توجه به اینکه نان یکی از اصلی‌ترین منابع غذایی در کشور ماست، روزانه مقادیر زیادی نمک به طور نامحسوس به بدن ما وارد می‌شود.